یوگا چیست؟

یوگا چیست؟

از لیلا فرخ زاد در
Number of replies: 0

یوگا چیست؟

يوگا دانش شناخت ژرفای هستی و هماهنگی با قانون طبیعت است. اين شناخت در پي سلوكي پيگير توام با خودشناسی حاصل مي شود. در پي اين سلوك ، فرد تسلطي همه جانبه بر قواي جسمانی ، احساسات و افكار خود یافته و در انتها مي تواند خود را از حيطة تغيیرات احساسي و نگرانيهاي فكري فراتر برده ، در عمق وجود خود آرامش يابد ، جايي كه تلاطمات فكري و محيط خارجي قادر نيست تاثيري بر آن داشته باشد. یوگا اهداف متعدد و متعالی دارد که از جمله مهمترین آنها خودشناسی است فرد از طریق خودشناسی به آرامش و سعادت نزدیک می شود. یکی از اهداف مهم یوگا از بین بردن منیت و شخصیت کاذب ذهنی است و برای نیل بدین منظور مقرراتی دارد.


یوگا به عنوان یکی از کهن ترین علوم با قدمتی 5 هزار ساله در عصر تکنولوژی امروز همچنان در حال گسترش است و  روز به روز بیشتر مورد استقبال عموم قرار گرفته است. پژوهشگران هر روزه تحقیقات زیادی در مورد  یوگا و اثرات آن انجام می دهند.  عده ای یوگا را ورزش قلمداد کرده و عده ای تنها به جنبه های روانی و تمرکز آن پرداخته اند.

در مورد معنی یوگا و تعریف های مرتبط با آن اختلاف نظرات زیادی وجود دارد و هر یک از صاحبنظران از زاویه دید خود به یوگا نگریسته ، جنبه های خاصی از این معرفت گسترده را مورد توجه قرار داده  و تعریفی در این رابطه ارائه داده است که تمامی این تعاریف پیرامون خودشناسی و ارتقا توانایی فردی و توسعه آگاهی و تمرکز می باشند. یوگا یک سری تمرینات خاص و معین نیست بلکه مجموعه از فنون ، از ساده تا پیشرفته، از فیزیکی تا مراقبه و سیر و سلوک معنوی می باشد.

در گستره‌اي پهناور ازتاريخ كه آغاز آن بر كسي آشكار نيست ، گروهي از انسانها كه روحي لطيف و فكري خلاق داشتند در جست و جوي خواسته هاي فطري و عميق جان خود ، علمي را پي افكندند كه هنديان آن را "يوگا" خواندند.

 امروزه  پزشکان با تخصصهای مختلف اعم از روانپزشکان ، متخصصین مغز و اعصاب یوگا را به بیماران خود توصیه می کنند. اما واقعا یوگا چیست؟ چه اهداف و چه فوائدی برای انسان دارد؟

 

مفهوم یوگا

واژه یوگا در اصل از واژه  «یوج»(Yuj) در زبان سانسکریت که به معنی یکپارچه‌سازی و یگانگی آمده‌است. واژه «یوج» با واژگان «یک» و «یگانه» در فارسی خویشاوند است. یوگی به مرد یوگا کار و یوگینی به زن یوگا کار اطلاق می گردد.

در جایی دیگر یوگا  به معنای «کنترل کردن» آمده ‌است با قبول این معنا ، یوگا را می‌توان علم کنترل امواج فکر و ذهن و علم مهار قوای ذهن به منظور تسلطی همه‌جانبه بر توان بالقوه خود دانست. در این صورت به این دانش «روش» که همان کنترل قوای بدن و فکر است تأکید می‌شود. با توجه به چنین درکی، یوگا، در کتاب شاندیلیوپانیشاد، این‌گونه تعریف شده‌است: «یوگا عبارت است از کنترل امواج ذهنی.» از طرف دیگر می‌توان یوگا را به معنای نظاره کردن و دیدن، در نظر گرفت که در نتیجه یوگا علم نظاره خود و خودشناسی است. بدین ترتیب غایت این دانش آشکار می‌شود. یعنی واقع شدن در طبیعت اصیل خویش و شکافتن تمامی پوشش های نفسانی. بر همین اساس در باگاواد گیتا اوج یوگا، رویت ذات درونی از طریق ذهن پاک و خالص شده توصیف شده‌است، و سرانجام یوگا را به معنی «وصل و یکی شدن» نیز ترجمه کرده‌اند که در آن صورت غرض از انجام تمرینات یوگا آشکار و هویدا می‌شود. به این معنا، یوگا عبارت است از عملکرد هماهنگ قوای فردی و اتحاد قوای ذهنی با قوای حیاتی بدن و حواس که منجر به تلخیص انرژی، توسعه آگاهی و در نهایت اتحاد با آگاهی متعال خواهد شد؛ بنابراین تصور، در رودرایا مالاتانترا  گفته شده: «یک یوگی، فقط در اتحاد با آگاهی متعال، به تجربه یوگا نایل می‌گردد.» بدین ترتیب هر کدام از معانی واژه یوگا، قسمتی از این معرفت عمیق باطنی را آشکار می‌سازد و اختلاف ذاتی در میان آن‌ها دیده نمی‌شود


تاریخچه یوگا

ریشه یابی دقیق این ورزش که توسط چه شخصی و دقیقاً چگونه به‌وجود آمده کمابیش ناممکن است. چرا که تاریخ شکل‌گیری یوگا به سالهای بسیار دور برمی گردد.گفته می شود هزاران سال پیش شخصی بنام پاتانجلی سری حرکات بدنی که در آن زمان توسط برخی از هندیان انجام می گرفت و یوگا نام داشت را بصورت مدون درآورد و آن را به ۸ مرحله تقسیم کرد و نام آن را یوگای ۸ مرحله ای(هاشتانگا یوگا یا آشتانگا یوگا) گذاشت. یوگای ۸ مرحله ای پس از گذشت هزاران سال تا به امروز همچنان بر جا مانده و در این زمان تقریبا در تمامی مراکز یوگای جهان آموزش داده می شود.

بعدها کتاب پاتانجالی توسط دانشمند ایرانی "ابوریحان بیرونی" به زبان عربی ترجمه شد و این دانشمند یوگا را به عنوان روشی برای خلوص نفس و خلوص تن ذکر کرد.

داسگوپتا در تحقیقات خود در زمینه یوگا به کتاب ابوریحان بیرونی به نام «پتنجل الهندی فی اخلاص من المثال» که ترجمه عربی یوگا سوترای پاتانجلی است اشاره کرده و پس از تجزیه و تحلیل و مقایسه آن با یوگا سوترا به این نتیجه رسیده است که ترجمه حکیم ابوریحان بیرونی از روی متن دیگری بوده که در آن مبانی پاتانجلی تا حدی تغییر کرده و تمایل به یکتا پرستی در آن مشهود است و به نظر داسگوپتا رساله بیرونی معترف تحولی است که به واسطه آن یوگا سوترا وارد مجرای تازه ای شده که به سهولت می توانست منجر به مکاتب ودانتا و شیوایی و حتی تانترا گردد.

یوگا تا قرن نوزدهم فقط در هند توسط هندیان تمرین میشد تا اینکه در سال ۱۸۸۲ میلادی  یکی از اساتید هندی بنام سوامی ویوکاناندا )۱۹۰۲-۱۸۶۳م) در سال ۱۸۹۳ به کنفرانس ادیان در شیکاگو آمریکا دعوت شد. او برای اولین بار در سخنرانیش در این کنفرانس به یوگا و اثرات آن بر جسم و ذهن اشاره کرد و اینجا بود که یوگا به عنوان روشی که می تواند سلامتی تن و روان را بدنبال داشته باشد به آمریکاییان شناسانده شد. یوگاناندا )۱۹۵۲-۱۸۹۳م) دومین استاد هندی بود که در سال ۱۹۲۰ میلادی به آمریکا عزیمت کرد و طی ۳۲ سالی که در شهر لوس آنجلس اقامت داشت با راه اندازی مرکزی به نام (شراکت در خودسازی) SRF، عرفان شرق و دروس برگرفته از آن از جمله یوگا را به جمع زیادی از آمریکائیان آموزش داد.

یوگا قرن ها در سرزمین های هند و خاور دور به حیات خویش ادامه داد تا آنکه در پایان قرن ۱۹ در اروپا و آمریکا اشاعه یافت و اندیشه غربی سرانجام یوگا را به آزمایشگاهها کشاند. یکی از مراکز مهم تحقیقاتی بیمارستان "کارولینسکا" در استکهلم بود که تایید کرد، کنترل ذهن و جسم در نتیجه یوگا نه تنها افسانه نیست بلکه حقیقت محض می باشد و این چنین بود که یوگا مقبولیت عام یافت و اینک هر روز میلیونها نفر از طریق کتب و نشریات و وسایل ارتباطی دیگر با یوگا آشنا می شوند و از آن بهره می گیرند.

ایرانیان از دیر باز با یوگا آشنایی داشته اند چنانکه حسین منصور حلاج عارف بزرگ ایرانی مدت ۵ سال در هند با یوگیان تعلیم دید و پس از بازگشت به ایران صاحب قدرتهای روحی چشمگیری شده بود.

عرفای خراسان نیز با یوگا آشنا بودند که از آن جمله علاءالدوله سمنانی است که بدون آنکه نامی از یوگا ببرد راجع به مراکز انرژی که در یوگا بسیار حائز اهمیت هستند صحبت می کند. دیگر نشان آشنایی ایرانیان با یوگا ترجمه کتاب پاتانجالی توسط ابوریحان بیرونی می باشد.

متاسفانه با سقوط مکتب اصیل عرفانی و ایجاد خانقاههایی که مملو از خرافات و اعمال انحرافی بود یوگا هم به اشتباه مورد بی مهری قرار گرفت و با وجود اینکه همواره در فرقه های مختلف عرفانی رد پایش دیده می شد تقریباً به دست فراموشی سپرده شد تا اینکه در صد سال اخیر میرزا حبیب خراسانی و یاران او که یکی از آنها به نام دکتر هندی معروف بود، بار دیگر یوگا را در روشهای عرفانی خود به کار بردند. در دهه های اخیر همراه با توسعه تمدن فرنگی در ایران، یوگا نیز از طریق غرب و نوشته های غربیان به ایران آمد به طوری که اکثر کتاب های موجود در بازار ایران از زبان های اروپایی ترجمه شده است و هنوز جز نوشته های ابوریحان بیرونی ترجمه های مستقیمی از یوگا نداریم.


اهداف یوگا

یوگا آرامش روانی و تعادل و هماهنگی ارکان بدن و روان را تامین می کند. با یوگا نشانه های بیماری زای جسمی و روانی فرد و جامعه برطرف می شود. سبب افزایش مقاومت فرد در برابر استرس های زندگی می شود. یوگا سبب بالا رفتن قدرت تمرکز می شود. درد ستون فقرات و سایر مفاصل بهبود می یابد. یوگا باعث از بین رفتن خستگی می شود. با یوگا توازن جسمانی و تعادل روانی را در هر سن می توانید بدست آورید. با یوگا می توانید در ورزش های قهرمانی موفق تر باشید. بیماری های جسمانی مانند ناراحتی های گوارشی، عملکرد نامنظم غدد درون ریز بدن و نارسایی های خونی، مشکلات قلبی، مشکلات ارتوپدی و بسیاری از بیماری های روانی مانند اضطراب، ترس، وسواس و بهبود می یابد. یوگا سبب توجه به زیبایی های درون می شود. با یوگا شما یاد می گیرید که چگونه همه را دوست داشته باشید.

یکی دیگر از اهداف مهم یوگا از بین بردن منیت و شخصیت کاذب ذهنی است و برای نیل بدین منظور مقرراتی دارد که بر خلاف خوی و خصلت غریزی انسان فرمان می دهد.

این دستورات منجر به تمرکز قوای ذهنی در نقطه ای واحد می گردد که هر چند رسیدن به آن مرحله دشوار است اما بمدد دستورات و ورزشهای خاص یوگا قابل دسترسی است پاتانجلی در مورد آداب یوگ که منجر به آزادی روح  می گردد معتقد است : بزرگترین مانع یوگی در نفس کشی و رسیدن به درون نگری و انهدام امواج ذهنی همین تأثرات ذهنی ضمیر ناخودآگاه است، تأثرات ذهنی که خود محصول تأثرات و کردار پیشین است به نوبه خود می تواند انگیزه پدید آوردن کردار و مراتب ذهنی دیگری باشد و در واقع دایره ای از تسلسل علت و معلولی بوجود آورد، نفس در زندگی همواره بیقرار و مشوش است زیرا به رنجهای پنجگانه زیر گرفتار است :

١) جهل و اشتباه فانی (غیر ابدی)

٢) خطای تشخیص در اینکه فرد خود را با بدن و خرد یکی بداند

٣) علاقه به لذایذ

٤) تنفر از اشیاء نامطبوع

٥) عشق غریزی به حیات و ترس از مرگ

از مشخصات برجسته یوگ انضباط و نظم عملی است که به وسیله غلبه بر امیال و تسلط بر حالات ذهنی به دست می آید.

هدف مهم دیگر یوگا خودشناسی است.

جستجو به دنبال حقیقت که بازتاب آن در دنیای عینی به صورت عشق برای انسان معنا می یابد و ملموس می شود، همواره محور فطری و آرمانی پیچ و تابهای درونی انسان در مسیر دست یافتن به تعالی در طول زندگی بوده است. بشر در مسیر کمال جاری است و به سوی کمال پیش می رود. کلیه انتخابها، هدف گذاری ها، امیال و طلبهایش در پی یافتن حقیقت وصل به آن و سرور باطنی ناشی از آن بوده است. از سوی دیگر تمام تلخی، ناکامی، شکست، یاس و فرو ریختنهایش ( در هر منظر و پوشش و به هر دلیل و بهانه ای) برخاسته از جدایی از آن سرور باطنی است. انسان حتی در التذاذی که به چشمی برتر، حقیر و ناچیز می آید، به جستجوی آن سرور- آن خاطره ­ی دیرینه از آن وصل الهی- است که در فطرت او به یادگار مانده است. از این روست که او عشق را آشناترین و پرجذبه ترین خواسته­ی خود می یابد زیرا که عشق ترجمان ملموس حقیقت برای اوست.

یوگا به عنوان یکی از قدیمی ترین راههای خود شناسی، علت همه آشفتگی های انسان را در عدم آگاهی و عدم شناخت او نسبت به خودش می داند. عدم شناخت انسان نسبت به تناقضات، محدودیت ها و همچنین توانایی ها و ارزش ها ، انسان را به آشوب و واکنش نشان دادن و عدم موفقیت در بروز استعدادها می کشاند.

انسان موجودی است فوق العاده پیچپده و این پیچیدگی هاست که درون ما را ناآرام می سازد. اگر به سمت حقیقت گام برداریم تاریکی های ذهن کنار می رود. کنار رفتن تاریکی های ذهن برابر است با آگاه شدن شخص از خود.

آگاهی یعنی توانایی نگاه کردن به خود بدون محکوم کردن، ملامت و سرزنش کردن در سکوت و سکون کامل. شناخت از خود تنها از طریق ذهنی آرام و ساکت امکان پذیر است نه با ذهنی آشفته، شلوغ و درگیر.

یکی از اهداف یوگا این است که درون انسان را از پیچیدگی ها به سادگی برساند و ذهن را روشن کند تا شناخت حاصل آید و یکی از مفید ترین راه های رسیدن به این سادگی و شفافیت، تمرین آساناهای یوگا، پرانایاما و مخصوصا مراقبه است.

هر چه بیشتر یوگا تمرین کنیم، موانع عدم شناخت از خویش کنار رفته و توهمات جای خود را به واقعیات می دهند. چرا که این تمرین ها ذهن را تیز، متمرکز و حساس می کنند. با چنین ذهنی احساسات، افکار و الگوهای رفتاری شناسایی می شوند. تمرین کننده مشتاق به خودشناسی با اعتماد به نفسی که از ذهن متمرکز حاصل شده در تصمیم به تغییر دادن خود موفقیت به دست می آورد.



نتیجه گیری

یوگا قدیمی ترین روش ارتقاء شخصیت آدمی است و تاثیرات شگرفی بر انسان می گذارد به همین دلیل است که مدت هزاران سال پایدار مانده است و حتی با گذشت زمان جنبه های مقدس اعتقادی و پیروان فراوان کسب کرده است.

 یوگا یکی از مکاتب فلسفی عرفانی رایج در هند است که مبتنی بر آداب خویشتن داری، ورزش بدنی و ذهنی می باشد. یوگا یک روش فلسفی - کاربردی در فهم و درک مسائل وجودی، مراتب ذهنی، ریشه های رنج و متعادل سازی و رفع آنهاست.

 یوگا اهداف زیادی دارد یکی از مهمترین آنها خودشناسی است یوگا به عنوان یکی از قدیمی ترین راههای خود شناسی، علت همه آشفتگی های انسان را در عدم آگاهی و عدم شناخت او نسبت به خودش می داند. عدم شناخت انسان نسبت به تناقضات، محدودیت ها و همچنین توانایی ها و ارزش ها ، انسان را به آشوب و واکنش نشان دادن و عدم موفقیت در بروز استعدادها می کشاند. یوگا ابعاد زمخت و لطیف ما را هماهنگ می کند. یوگا انسان را جدای ملیت و مذهب تصور می کند. یوگا آرامش روانی و تعادل و هماهنگی ارکان تن و روان انسان را تامین می نماید.

داشتن یک زندگی اخلاقی یک از ملزومات راه یوگاست.عدم خشونت، صداقت داشتن، معاش درست، عدم سواستفاده از دیگران، ادب نفس، قناعت، ساده زندگی کردن، پاکیزگی، صبر و بردباری، اعتماد و توکل داشتن از ضروریات خودشناسی یوگایی می باشد.

 در اثر تمرین آساناها، پرانایاما و مراقبه دو اتفاق مهم در انسان می افتد. نخست، گسترش آگاهی شخص نسبت به خودش و دوم گسترش توانایی و اراده و قدرت تصمیم گیری شخص برای تغییر دادن خود.

یکی از مراحل مهم خودشناسی، پذیرش خویشتن است که این امر نیز در اثر تمرین های یوگا اتفاق می افتد و نقطه شروع این پذیرش بدن شخص است. تمرین کننده در تمرین آساناها با محدودیت های جسم، ضعف ها و توانایی های بدن و سپس آرام آرام با احساسات و الگوهای رفتاری خود به صلح و پذیرش می رسد.


گردآورنده: لیلا فرخ زاد

 

منابع :

- پاراماهانزا یوگاناندا، زندگینامه یک یوگی ، ترجمه فریبا مقدم، انتشارات آویژه ، 1381

- ریشی ویوکاناندا، روان شناسی کاربردی یوگا، ترجمه منوچهر شریفی ، انتشارات چیمن ، 1397.

- قادری ، برزو ، راه یوگا، انتشارات مثلث ، 1397.

- ارجان، برا، آواز بادهای موسمی ، سفری برای یوگا، انتشارات فرهامه ، 1394

- هرمن، استیو، ورزش یوگا، ترجمه اکرم کرمی ، انتشارات قدیانی ، کتابهای بنفشه ، 1399.