عضله سواس:
آناتومی حرکتی عضله سواس[1] (پسواس):
عضلات سواس (پسواس) و ایلیاکوس به عنوان خمکننده ران، زانو را به سمت سینه میآورند و اگر پاها ثابت باشد، میتوانند تنه را به سمت پاها بیاورند. کوتاهی عضله سواس به همراه کوتاهی عضلات کشنده پهن نیام و راست رانی مانع عمل عضله سرینی بزرگ میشود و چرخش لگن به وضعیت سگ را بوجود میآورد که
این حالت بر روی زنجیره حرکتی تاثیر دارد[2] . چرخش لگن خاصره در وضعیت سگ موجب افزایش فشار بر روی قوس کمر و دیسک بین مهرهای میشود.
هامر (1995) در این خصوص اظهار میدارد که ظاهراَ کوتاهی و ضعف عضله سواس (پسواس) به طور مستقیم با کمر درد در ارتباط است. این محققان دلایل کمر درد ناشی از کوتاهی عضله سواس را نشستن پیوسته و خم شدن مکرر مفصل ران در حرکات مختلف میدانند[3] . لیبنسون و سیمینو بیان میکنند که عضله سواس نقش زیادی در ایجاد ناهنجاری های وضعیتی دارد و احتمالاَ تاثیر زیادی در فشارهای وارده به کمر و در نتیجه بروز بیماریهای دیسک بین مهرهای دارد. هر چند عضلات زیادی مسئولیت تعادل بدن و ستون مهره ای ناحیه کمر را به عهده دارند، اما عضله سواس نقش مهمی را در این مورد بازی میکند. این عضله عامل خم کردن تنه و مفصل ران است و به عنوان پایدار کننده جانبی ستون فقرات شناخته میشود. همچنین حفظ قوس کمر و زاویه صحیح لگن بر عهده عضله مذکور است[4] .
چرخش لگن به بیرون یا تیلت قدامی[5] (وضعیت سگ) موجب لوردوز یا گودی کمر میشود. والدامیر جاندا و همکاران، عضلات سواس و ایلیاکوس را به عنوان عضله چرخاننده لگن به داخل[6] (همان وضعیت گربه) معرفی میکند که در معرض خطر کوتاهی قرار دارد. از نظر آنان ممکن است کسانی که قادر نیستند مفصل ران خود را به دلیل کوتاهی عضله سواس به صورت کامل باز کنند، در معرض خطر تغییر در الگوی راهرفتن قرار بگیرند. ادامه این وضعیت میتواند موجب ایجاد فشار بر روی مهرهها و دیسکها شده و در بلند مدت باعث التهاب یا بیرونزدگی دیسک شود[7] .
استدولنی و مازور در سال 1989 در مطالعه بیماران مبتلا به کمردرد اعلام کردند که عضله سواس در این بیماران دچار کوتاهی شده است. با وجود آنکه پس از یک دوره تمرین کششی و افزایش میزان انعطافپذیری عضله سواس، بیماران احساس آزادی بیشتر در دامنه حرکتی مفصل ران و حتی قد بلندتر داشتند، اما در میزان درد مذکور کاهش خاصی مشاهده نشد[8] . لیبنسون و سیمینو در سال 1996 کوتاهی عضله سواس، کوتاهی بخش تحتانی عضلات راستکننده ستون فقرات و سه سر پشت ران را با محدودیت حرکتی عضلات سرینی و بخش تحتانی عضلات شکم مرتبط میدانند.
به نظر این محققان یکی از علل احتمالی کمردرد و اختلال در عملکرد مفصل، انقباض زیاد یا کوتاهی عضلات خمکننده ران یا عضله سواس است که موجب محدودیت در عملکرد عضلات باز کننده ران و سرینی بزرگ میشوند. عضله همسترینگ که عملکرد دوگانه خمکننده مفصل زانو و باز کننده مفصل ران را دارد نیز دارای انقباض بیشتر میشود تا ضعف عضلات سرینی را جبران سازد. نتایج مطالعات مذکور نشان میدهد که عضله سواس، عضله مهم و نقش آفرینی در حرکات ران و تنه است و طول طبیعی این عضله نه تنها در حفظ زاویه مناسب کمری تاثیر دارد بلکه موجب بهبود دامنه حرکتی مفصل ران و راهرفتن بهتر میشود[9] . هامر در سال 1995 بیان میکند که پیامدهای کوتاهی عضله سواس، افزایش قوس کمر، فشار بر روی دیسک بین مهره ای و سرانجام اتخاذ وضعیت جبرانی قوز پشت و سر به جلو است. آنان معتقدند که کوتاهی عضله سوئز موجب چرخش جانبی لگن و افزایش نیروی چرخشی و کشش و تخریب دیسک بین مهره ای خواهد شد.
ورزشکاران رشته های مختلف ورزشی همچون قایق رانی، دو و میدانی، فوتبال، باله و ژیمناستیک از جمله کسانی هستند که در معرض آسیب پرکاری عضله سواس و پرکاری و حرکات مکرر خم شدن ران و چرخش خارجی آن قرار دارند[10] .
به نظر میرسد که عضلات خمکننده ران، در راهرفتن نیز نقش مهمی داشته باشد. گادیس جوزف و همکارانش در مقاله ای اهمیت این عضلات را در راهرفتن اینگونه شرح میدهند:
طول عضلات خمکننده ران و خاصیت باز شدن لیگامانهای جلویی لگن، نقش مهمی در کارایی راهرفتن دارند. در حین راهرفتن با باز شدن ران، تیلت قدامی لگن یا حرکت دنبالچه به بیرون (وضعیت سگ) و باز شدن مهرههای کمری، بدن به جلو رانده میشود. اگر عضلات، لیگامنت و عضلات كمری از باز شدن مفاصل ران جلوگیری کنند، معمولا " فرد با تشدید تیلت قدامی لگن و لوردوز یا گودی کمر، این حالت را جبران میکند[11] .
نوریس هم اعتقاد دارد که عمل عضله سواس، افزایش در لوردوز كمری است. وقتی که استخوان ران ثابت است، عضله سواس، ستون فقرات را به جلو میکشد و به علاوه در چرخش به سمت مخالف (یعنی در حین انجام دراز نشست به صورت زدن آرنج دست راست به زانوی چپ و بر عکس) این عضله فعال میشود. این چرخش به طور عمده در سطح L3 انجام میشود[12] .
باسمجین و دلوکا اعتقاد دارند که عضلات خمکننده ران به واسطه چسبندگی به مهرههای کمر، نقش مهمی را در نگهداری قوس کمر در وضعیت ایستا ایفاء میکنند و به عنوان یک عضله وضعیتی در افراد با کمر گود، کوتاه میشوند. بسیاری از محققان عضله سواس را به عنوان یک عضله ثابت کننده اصلی مهرههای کمری به حساب میآورند و این به دلیل اتصال این عضله به مهرهها، لگن و استخوان ران است[13] .
به علاوه کندال و همکاران در سال 2005 اظهار میکنند که اگر عضلات خمکننده ران مثل عضله سواس دچار کوتاهی شوند، کمر وضعیت لوردوز (گودی کمر) بیش از حد به خود میگیرد و لگن تیلت قدامی (مانند وضعیت سگ) پیدا میکند[14] .
لینک و همکاران رابطه بین طول عضلات خمکننده ران و میزان قوس کمر را در ناحیه L1- S2 در دو حالت نشسته و ایستاده بررسی کردند. آنها نتیجه گرفتند که بین طول عضله سواس و انحنای ستون مهره ها، رابطه معنی داری وجود دارد[15] .
سواس صندلی روح:
در کتاب آشتانگا یوگا (تمرین و فلسفه)[16] به سواس لقب صندلی روح داده است. در این کتاب توضیح میدهد که هنگام خم شدن ران طوری که ران به سمت شکم جمع شود، (هیپ فلکشن)، همانند ایستادن و وضعیتهای نشسته، عضله سواس منقبض میشود. عضله سواس باید در هنگام خم شدن به جلو (فلکشن ستون فقرات) کشیده و طویل باشد. برای آن که بخواهیم هر وضعیت خم به جلو را عمیق تر انجام دهیم، عضله سواس باید رها، کشیده و طویل باشد.
زمانی که از عضلات سطحی بدن استفاده میکنیم این عضلات سطحی، کاملا رها و آرام میشوند، حال آن که عضلات عمقی حتی زمانی که در حال استراحت هستیم، میزانی از انقباض و تنش را در خود نگه میدارند. این نکته مخصوصا در مورد عضلاتی که از ستون فقرات نشات گرفته اند همچون سواس، صحت دارد، همچنین اگر بیش از حد از این عضلات استفاده شود در معرض اسپاسم و گرفتگی قرار میگیرند،. بنابراین آرام کردن آگاهانه این عضلات به اندازه تمرین و تقویت آنها اهمیت دارد.
در این کتاب گفته شده که زنان آفریقایی یا هندی که روی سر خود کوزههای بزرگ آب حمل میکنند را در نظر بگیرید، برای اینکه سر در جای خود در حال حرکت ثابت باشد لازم است که لگن مانند یک گهواره به جلو و عقب تاب بخورد و این کار نیازمند عضلات سواس قوی است. این حرکتِ تاب دادنِ لگن، حرکت موج مانند رو به بالایی ایجاد میکند که ستون فقرات را سالم و بیدار و ذهن را روی قلب متمرکز میکند. برای راهرفتن به این شکل، نیاز به اتصال با مرکز بدن (سواس) و انتقال تمرکز و آگاهی از ذهن به قلب است. به این دلیل، عضله سواس را صندلی روح مینامند.
در کتاب مذکور یک مثال دیگر نیز آورده شده؛ رژه نظامیان. نظامیان باید عضلات سواس را محکم و منقبض نگه دارند. کوتاه نگه داشتن این عضله در اثر انقباض منجر به اسپاسم و ضعیف شدن آن میشود. در وضعیت خبردار نظامی، زمانی که سینه سپر میشود، شخص به طور ناخودآگاه قوس کمرش را زیاد میکند که این عمل نیز منجر به ضعیف شدن سواس (پسواس) میشود. در حین رژه رفتن، لگن محبوس و محصور و رانها با شدت بسیاری به بالا و جلو پرتاب میشوند. در این حرکت فقط از عضله راست رانی استفاده میشود و ستون مهرهها خشک و بی حرکت است که باعث میشود توجه و آگاهی و تمرکز سربازان به روی ذهن بماند در این شرایط ذهن راحتتر میپذیرد که نسبت به انسانها و مخلوقات دیگر بیاحساس بوده و آنها را دشمن بداند.
همانطور که گفته شد عضله سواس (پسواس) به عنوان عمیقترین و درونیترین عضله درون بدن، نیاز به تقویت و داشتن اندازه طبیعی دارد. نشستنهای زیاد بر روی صندلی یا رانندگی موجب کوتاه و سفت و ضعیف شدن این عضله و کوتاهی این عضله موجب ایجاد گودی کمر و فشار بر روی مهرهها میشود.
در مبحث مکانیکی نیز، این عضله اریب هم در چرخشهای بدن و هم در خمش بدن به جلو و پشت تاثیر مهمی دارد ولی شاید مهمترین عمل آن حفظ گودی کمر در اندازه لازم و طبیعی آن است.
آیا واقعاً عضله سواس آنقدر مهم است؟
عضله سواس تقریبا در تمام حرکات و وضعیتهای ثابت فعال بوده و همین نشان دهنده میزان اهمیت این عضله است. لیزکوچ[17] از طرفداران عضله سواس و نویسنده کتاب سواس[18] گفته است، تنها عضلهای که ستون مهره ها را به پاها وصل میکند، سواس است، سواس روی هر چیزی از دردهای پایین کمر و تشویش و اضطراب گرفته تا ارگاسمهای تمام بدن و لذت خالص تاثیر دارد. خانم لیز کوچ همچنین میگوید که عضله سواس میتواند بر روی گوارش و عمل تولید مثل تاثیر مخرب داشته و زمینه ساز بیماریهای دیگر نیز بشود.
عضله سواس به عنوان بخشی از عضلات میانه بدن[19] نقش مهمی در حفظ ساختار طبیعی ستون مهرهها و بدن دارد، این عضله نقش مهمی در استایل راهرفتن، دویدن، نشستن و حتی استایل ورزشی در تمام ورزشها دارد.
[1]- آناتومي حرکتي عضله سوئز خاصره اي، نويسنده وحيد اسکندي و فاطمه احمدي، مجله نشاط و ورزش سال هفتم شماره دوازدهم
[2] Liebenson, C, (1996). Rehabilitation of the spine. Williams and wilkins, Pennsylvania. PP: 113-142.
[3] Hammer, W.(1995). Connecticut, N. Soft tissur; Iliopsoas. Dynamic chiroparactic. Vol. 13.
[4] Liebenson, C, (1996). Rehabilitation of the spine. Williams and wilkins, Pennsylvania. PP: 113-142.
[5] Anterior Pelvic Tilt
[6] Posterior Pelvic Tilt
[7] Janda. V. (2005). The missing link in low back pain syndrome: the Iliopsoas connection, chariot web .
[8] Stodolny, J . and T. Mazur, (1989). Effect of post – isometric relaxation exercises on the Iliopsoas Muscles in patients with Lumbar Discopathy. Journal of manual medicine, Springer – verlag, 4: PP: 52-54 .
[9] Liebenson, C, (1996). Rehabilitation of the spine. Williams and wilkins, Pennsylvania. PP: 113-142.
[10] Garrv. J.P. Iliopsoas tendonitis. (2004). https://emedicine.medscape.com
[11] Godyes Joseph J. et al. Effects of Exercise on hip Range of motion, trunk muscle Performance and Gait Economy. Physical therapyVol73.Num7.
[12] Norris,C.M.(1993). Abdominal Muscle training in sport. Br J sp med 1993;27:19-26
[13] Basmajian J.V. Deluca, C.J.(1985). Muscle alive, their function revealed by electromyography, 5th ed. Baltimore, Williams and Wilkins .
[14] Basmajian J.V. Deluca, C.J.(1985). Muscle alive, their function revealed by electromyography, 5th ed. Baltimore, Williams and Wilkins .
[15] Link CS, Nicholson GG, Shaddeau SA, Birch R, Gossman MR. (1990). Lumbar curvarure in standing and sitting in two types of chairs: relationship of hamstring and hip flexor muscle length. Phys Ther.; 70:611-618.
[16] Ashtanga Yoga (Practice & Philosophy), Gregor Maehle, 2006
[17] Liz Koch
[18] The Psoas Book by Liz Koch 2012
[19] Core Muscles
برگرفته از کتاب یوگا و کمردرد
نویسنده: رضا بیگی
برای تهیه این کتاب به فروشگاه اینترنتی یوگا سینا و برای تهیه نسخه الکترونیک می توانید کتاب یوگا و کمردرد را از طاقچه دریافت نمایید.